توضیحات

مقدمه نویسنده

در عصری که بحران‌های زیست‌محیطی به یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های پیش روی بشریت تبدیل شده‌اند، نقش ارتباطات در آگاهی‌بخشی، تغییر نگرش‌ها و بسیج اقدامات جمعی بیش از هر زمان دیگری حیاتی است. کتاب حاضر با عنوان «ارتباطات زیست‌محیطی: از بحران تا راه‌حل؛ مبانی، اخلاق، رسانه و مشارکت برای جهانی پایدار» تلاشی است برای بررسی عمیق این پیوند ناگسستنی و ارائه راهکارهایی مؤثر جهت تبدیل دانش زیست‌محیطی به اقدامات عینی و پایدار. این اثر نه‌تنها به دنبال ترسیم چارچوبی نظری برای درک ارتباطات زیست‌محیطی است، بلکه با نگاهی کاربردی، نمونه‌های موفق و درس‌های آموخته‌شده از تجربیات جهانی را نیز تحلیل می‌کند.

محیط‌‌زیست امروز با چالش‌هایی بی‌سابقه روبه‌رو است؛ تغییرات اقلیمی، آلودگی هوا و آب، تخریب تنوع زیستی و مصرف بی‌رویه منابع طبیعی تنها بخشی از این بحران‌ها هستند. در مواجهه با این مسائل، علم به تنهایی کافی نیست؛ بلکه «تبدیل دانش به عمل» نیازمند ارتباطاتی مؤثر است که بتواند پیچیدگی‌های علمی را به زبانی قابل‌فهم برای عموم مردم، سیاست‌گذاران و ذی‌نفعان مختلف ترجمه کند. ارتباطات زیست‌محیطی به‌عنوان پلی میان دانش تخصصی و جامعه، این امکان را فراهم می‌آورد تا بحران‌ها نه‌تنها درک شوند، بلکه به دغدغه‌ای همگانی تبدیل گردند و انگیزه‌ای برای تغییر رفتارها و سیاست‌ها ایجاد کنند.

این کتاب در یازده فصل تنظیم شده است و موضوعات مختلفی را مورد بحث قرار می‌دهد که هر کدام به جنبه‌ای خاص از ارتباطات زیست‌محیطی می‌پردازد. مواردی مانند:

– مفهوم ارتباطات زیست‌محیطی: ماهیت و اهمیت ارتباطات زیست‌محیطی به‌عنوان ابزاری برای آگاهی‌بخشی و تغییر رفتار بررسی می‌شود. همچنین، تاریخچه تکامل این حوزه و نقش آن در شکل‌دهی به درک عمومی از مسائل محیط‌زیست مورد بحث قرار می‌گیرد.

– رسانه و شکل‌گیری نگرش‌ها درباره محیط‌زیست: این حوزه به تأثیر رسانه‌های سنتی و دیجیتال در روایت‌سازی مسائل زیست‌محیطی اختصاص می‌پردازد. نقش روزنامه‌ها و تلویزیون تا قدرت شبکه‌های اجتماعی در بسیج جنبش‌های زیست‌محیطی در این حوزه بررسی می‌شود.

– ارتباطات زیست‌محیطی و سیاست: در این بخش، چگونگی تأثیر ارتباطات بر سیاست‌گذاری‌های زیست‌محیطی و همچنین نقش قدرت و منافع اقتصادی در شکل‌دهی به گفتمان عمومی بررسی می‌شود.

– مشارکت مردم در ارتباطات زیست‌محیطی: این حوزه بر اهمیت مشارکت جوامع محلی و استفاده از رسانه‌های مشارکتی برای تقویت نقش مردم در حفاظت از محیط‌زیست تأکید دارد. نمونه‌های موفق از جوامع بومی و نقش داستان‌گویی محلی در ایجاد ارتباط مؤثر مورد مطالعه قرار گرفته‌اند.

– تعاملات فرهنگی و محیط‌زیست: فرهنگ و جامعه به‌عنوان عوامل کلیدی در شکل‌دهی به رفتارهای زیست‌محیطی تحلیل شده‌اند. این حوزه همچنین به تأثیر ارتباطات بین‌فرهنگی در حفاظت از محیط‌زیست می‌پردازد.

– چالش‌ها در ارتباطات زیست‌محیطی: از انتشار اطلاعات نادرست تا موانع سیاستی و اقتصادی، این فصل چالش‌های پیش‌روی ارتباطات مؤثر محیط‌زیست را بررسی می‌کند.

– آینده ارتباطات زیست‌محیطی: با نگاهی به درس‌های آموخته‌شده از دنیاگیری کووید-۱۹ و اهمیت پایداری، این مبحث راهکارهایی برای تقویت ارتباطات زیست‌محیطی در عصر حاضر ارائه می‌دهد.

– اخلاق و ارتباطات زیست‌محیطی: این مبحث به تاریخچه و فلسفه وجودی آن می‌پردازد و بر اهمیت آن تأکید می‌کند. همچنین به راهکارهایی برای رعایت اخلاقیات در حوزه ارتباطات زیست‌محیطی می‌پردازد.

– بحران‌های زیست‌محیطی و ارزیابی ارتباطات زیست‌محیطی در ایران: با بررسی مثال‌های واقعی به بحران‌های زیست‌محیطی رخ‌داده در ایران پرداخته شده، گفتمان مسئولین، رسانه‌ها و مردم بومی مورد ارزیابی قرار گرفته و مشکلات و راه‌حل‌های کاربردی در این بخش مطرح شده است.

این کتاب با ترکیبی از نظریه و عمل، تلاش می‌کند تا خواننده را با ابعاد مختلف ارتباطات زیست‌محیطی آشنا کند. از یک سو، مبانی نظری و پژوهش‌های علمی معتبر ارائه شده‌اند و از سوی دیگر، نمونه‌های عینی و تجربیات موفق از نقاط مختلف جهان مورد تحلیل قرار گرفته‌اند. همچنین، با توجه به تحولات سریع در عرصه فناوری و رسانه، تأثیر ابزارهای نوین ارتباطی بر حوزه محیط‌زیست نیز به تفصیل بررسی شده است.

هدف اصلی این کتاب، ارائه چارچوبی جامع برای درک نقش ارتباطات در حل بحران‌های زیست‌محیطی است. همچنین، این کتاب می‌کوشد تا با نشان دادن قدرت ارتباطات در ایجاد تغییر، انگیزه‌ای برای اقدام جمعی و مسئولیت‌پذیری فردی در قبال محیط‌زیست فراهم آورد. امیدوارم این اثر بتواند به‌عنوان منبعی مفید برای دانشجویان، پژوهشگران، فعالان محیط‌زیست، سیاست‌گذاران و تمامی علاقه‌مندان به این حوزه مورد استفاده قرار گیرد.

بر خود لازم می‌دانم از تمامی استادان، پژوهشگران و فعالان محیط‌زیستی که مستقیم یا غیر‌مستقیم در شکل‌گیری این اثر نقش داشته‌اند، تشکر کنم. همچنین از خوانندگان گرامی تقاضا دارم با ارائه نظرات و پیشنهادهای خود، من را در بهبود محتوای کتاب در ویراست‌های بعدی یاری نمایند.

محیط‌زیست میراث مشترک تمامی موجودات زنده است و حفظ آن نیازمند همکاری و تعامل همه‌جانبه است. این کتاب باور دارد که ارتباطات مؤثر می‌تواند نه‌تنها آگاهی را افزایش دهد، بلکه امید و انگیزه لازم برای ساختن آینده‌ای پایدار را نیز فراهم کند. امیدوارم مطالب ارائه‌شده در این اثر، گامی هر‌چند کوچک در جهت تحقق این هدف بزرگ باشد. در پایان، این کتاب را به سرکار خانم نیلوفر بخشی‌برون تقدیم می‌کنم؛ فردی که با نگاه ویژه و مهربان خود به طبیعت و زمین در طول مسیر نگارش این کتاب و بسیاری از بخش‌های زندگی، در کنار من بود، همچنین با بینش‌ و درک بالای علمی خود، الهام‌بخش پیشبرد امور شد.