بسیاری از کتاب‌هایی که برای چاپ به ما سپرده می‌شود، از نظر ویرایشی اشکالاتی دارد. برخی مؤلفان بنا به دلایلی، ازجمله میل به هزینه کمتر و بی‌علاقگی به دست‌کاری متن از سوی شخص دیگر، مایل نیستند کتاب آنها به ویراستار سپرده شود؛ اما کتاب آنان به ویرایش نیاز دارد. بعضی از نکات بسیار ساده در کتاب‌ها رعایت نشده است و این امر از ارزش کتاب می‌کاهد. قدم اول ویرایش کتاب رعایت همین نکات ساده است.
ویراستاران ما اشکالات رایج و پرتکرار و ساده این کتاب‌ها را جمع‌آوری کرده اند. این ایرادات با صرف اندکی وقت و حوصله قابل رفع است. این نکات بیشتر مربوط به ویرایش صوری است. ویرایش زبانی – ساختاری و ویرایش تخصصی و علمی را حتماً باید ویراستاری حرفه‌ای و آشنا به این فن انجام دهد.
این نکات در این نوشته به شما عرضه خواهد شد تا خودتان بتوانید آنها را رفع کنید:
- علائم نگارشی (.،!؟) با کلمه پیش از خود فاصله ندارند و از کلمه بعد از خود یک فاصله دارند. (مثال صحیح: حسن، علی، حسین و محمد برادرند. مثال غلط: حسن ، علی ، حسین و محمد برادرند .)
- پرانتز و گیومه با کلمات درون خود فاصله ندارند و با کلمات پیش و پس از خود یک فاصله دارند. با مشاهده پرانتزهای استفاده‌شده در مثال بالا این نکته روشن خواهد شد.
- علائم مورداستفاده برای نقل قول در زبان فارسی این علامت‌هاست: «»، “”، “. از گیومه برای برجسته‌سازی و نقل قول استفاده می‌شود. اگر در نقل قول، نقل قول دیگری آورده شده بود، می‌توان از دو علامت دیگر استفاده کرد. گاهی برخی مؤلفان برای برجسته‌سازی قسمتی از متن یا ذکر نقل قول از دو پرانتز (()) استفاده می‌کنند که صحیح نیست. گیومه در صفحه‌کلیدهای فارسی غالباً با فشردن دکمه‌ها شیفت + «م» و «ن» قابل درج است.
- پاراگراف‌های اول هر نوشته به تورفتگی نیاز ندارد، اما پاراگراف‌های بعدی باید با اندکی تورفتگی آغاز شوند. برخی برای ایجاد تورفتگی از فاصله (دکمه اسپیس) استفاده می‌کنند که کار اصولی و صحیحی نیست و برای صفحه‌بند زحمت زیادی ایجاد می‌کند. برای ایجاد این تورفتگی به تصاویر زیر نگاه کنید و مطابق آن عمل کنید:
- می‌توانید قسمتی که با مستطیل قرمزرنگ احاطه شده را با موس جابه‌جا کنید تا در ابتدای پاراگراف تورفتگی ایجاد شود.
- اگر بخواهید این کار را دقیق‌تر انجام دهید، روی همان قسمتی که در مورد یک اشاره شده دو با کلیک کنید تا پنجره زیر نمایش داده شود.
در کادری که با مستطیل قرمز متمایز شده، عدد ۵/۰ سانتی‌متر را وارد کنید تا تورفتگی به همین اندازه ایجاد شود.
ضمناً در این قسمت می‌توانید با کلیک در کادر کنار جمله Don`t add space between … فاصله بین پاراگراف‌ها را کم و یک‌دست کنید.
- از دیگر نکاتی که معمولاً نادیده گرفته می‌شود رعایت رسم‌الخط صحیح است. این نکته بیشتر در عدم رعایت نیم‌فاصله‌ها نمود دارد. در ادامه، برنامه ویراستیار به‌طور مختصر معرفی خواهد شد و لینک دانلود آن در اختیار شما قرار خواهد گرفت.
این برنامه را می‌توانید از اینجا دانلود کنید: http://www.virastyar.ir
بعد از نصب این برنامه، به نرم‌افزار ورد شما افزونه‌ای اضافه خواهد شد.
با خواندن راهنمای این نرم‌افزار از تمام امکانات آن آگاه خواهید شد. اینجا توضیحات مختصری درباره کارکرد قسمت‌های مختلف آن برای شما آورده‌ایم که تا حد زیادی برایتان راهگشا خواهد بود.
- با انتخاب گزینه «اعداد» پس از پردازش متن شما، اعداد متن مشخص می‌شود. در این قسمت می‌توانید اعداد طبیعی را به تریبی و بالعکس تبدیل کنید. همچنین در این قسمت می‌توانید اعداد را به حروف تبدیل کنید و عددهای فارسی را به انگلیسی و انگلیسی را به فارسی تغییر دهید.
متن در کادر بالا نمایش داده می‌شود و گزینه‌های پیشنهادی در کادر پایین. با کلیک روی گزینه «نادیده‌گیری» نرم‌افزار به سراغ عبارت بعد می‌رود. اگر روی تغییر کلیک کنید، تغییر موردنظر اعمال خواهد شد.
- گزینه «تاریخ» این قابلیت را دارد که تاریخ‌های ذکر شده در متن شما را به حروف تبدیل کند یا معادل قمری و میلادی آنها را بیابد.
- گزینه «نشانه‌گذاری» برای اصلاح نشانه‌گذاری تعبیه شده است، اما چندان اصولی و قابل‌اطمینان نیست.
- گزینه «ویراستاری» مهم‌ترین و کاربردی‌ترین گزینه این نرم‌افزار است. با انتخاب این گزینه، پس از پردازش متن شما، گزینه‌ها یک‌به‌یک نمایش داده خواهد شد. این پنجره مانند پنجره بالاست و شما می‌توانید با نادیده‌گیری یا تغییر، نظر خود را روی متن اعمال کنید. توجه داشته باشید که تمام مواردی که نرم‌افزار ذکر می‌کند صحیح نیست. یک‌به‌یک آنها را ببینید و سپس گزینه تغییر را انتخاب کنید. این مورد به‌خصوص برای رعایت نیم‌فاصله‌ها در «ها»ی جمع و «می» در افعال مضارع بسیار کارآمد و قابل‌اطمینان است. گاهی بعضی کلمات در پایگاه داده نرم‌افزار موجود نیست یا به شکل دیگری موجود است. باید مراقب تغییر این کلمات باشید.
مواردی که ذکر شد، مقدمات ویرایش متن است. اما مسلماً همه ویرایش همین چند نکته نیست. اگر کتاب شما به ویرایش بیشتری نیاز دارد، آن را به ویراستاران ما بسپارید. چنانچه در کار با نرم‌افزار ویراستیار یا هر نکته مرتبط با حوزه ویرایش و چاپ کتاب سؤالی داشتید یا به راهنمایی نیاز داشتید، می‌توانید با کارشناسان ما در تماس باشید.
در مطالب بعدی نکات ویرایشی بیشتری در اختیار شما خواهیم گذاشت. نکاتی از نحوه صحیح استفاده از علائم نگارشی، غلط‌های رایج و فاحش و … .
