چاپ افست کتاب

رایج‌ترین شیوه‌های چاپ کتاب در این روزها و در ایران چاپ افست و چاپ دیجیتال است. در این نوشته به چاپ افست، کاربردها، مزایا و معایب، هزینه‌ها و نکات مرتبط با آن پرداخته‌ایم. نکات مربوط به چاپ دیجیتال را می‌توانید در مطلب دیگر سایت مطالعه کنید.

کاربردهای چاپ افست

به جز چاپ کتاب، بخش عمد‌ه‌ای از چاپ هر چیزی که روی کاغذ و مقوا و گلاسه و در تیراژ بیش از ۱۰۰۰ عدد در ایران چاپ می‌شود، به‌شیوه چاپ افست انجام می‌شود. این چاپ بر مبنای چهاررنگ انجام می‌شود که آن چهار رنگ CMYK (سایان، مژنتا، زرد، مشکی) هستند. تمام رنگ‌های موجود در فایل چاپی از این چهار رنگ تشکیل می‌شوند. بعد از تهیه زینک در لیتوگرافی برای هر کدام از این رنگ‌ها، زینک‌ها بر روی دستگاه نصب می‌شوند و چاپ انجام می‌شود.

صرف داشتن دانش طراحی برای بستن فایلی که قرار است به‌شیوه افست چاپ شود، کافی نیست. علاوه بر مهارت در طراحی، طراح باید با محدودیت‌های برنامه‌های قفل‌شکسته و نارسایی‌های دستگا‌ه‌های موجود در لیتوگرافی آشنا باشد و همچنین به رنگ‌شناسی مختص هر دستگاه تا حدودی آشنا باشد. اگر با این محدودیت‌ها و ویژگی‌ها آشنا نیستید، می‌توانید آن را به تیم نبشته بسپارید.

مزایا و معایب

در این شیوه چاپ به غیر از کیفیت مطلوبی که در رنگ‌ها و وضوح طرح‌ها دارد، سرعت بسیار مطلوبی دارد و همچنین در تیراژ بیش از ۱۰۰۰ سری باتوجه به اینکه یک بار زینک تهیه شده است و با آن می‌توان چندین هزار سری چاپ کرد، تنها به‌دلیل زمانی که به استفاده از دستگاه اضافه می‌شود و همچنین مقدار مرکب مصرفی مقداری به هزینه چاپ اضافه می‌شود که با سرشکن‌ کردن مبلغ نهایی بر تعدادی که چاپ شده هزینه چاپ هر سری بسیار پایین و مقرون‌به‌صرفه خواهد بود.

در چاپ افست پیش از چاپ نهایی باید حتماً نسخه پیش‌چاپ و ماکت تهیه شود و در مندرجات و رنگ‌ها دقت شود، چون یک اشتباه به‌سرعت تکثیر می‌شود و برای جبران هم راهی نیست. گاهی سهل‌انگاری کوچک پیش از چاپ سبب باطله شدن چندین بند کاغذ و گلاسه می‌شود و با توجه به قیمت بالای مواد و مصالح چاپ و کاغذ و گلاسه در این روزها ضرر هنگفتی به بار خواهد آورد.

هزینه چاپ افست کتاب

پیش‌تر (تا حوالی سال‌های ۹۶ و ۹۷) چاپ دیجیتال کتاب تا ۲۰۰ ـ ۳۰۰ نسخه به‌صرفه بود و بیش از این با چاپ ۱۰۰۰ جلد افست برابری می‌کرد. با توجه به اینکه سرعت تغییر و تورم در مواد مصرفی هر کدام از این چاپ‌ها متفاوت است، در سال‌های مختلف،‌ عددی که هزینهٔ چاپ یک جلد کتابی که افست چاپ شده با یک جلد کتابی که به‌صورت دیجیتال چاپ شده متغیر بوده است. جز این، حجم کتاب و نوع چاپ آن در هزینه به‌دست‌آمده تأثیر مستقیم دارد و نمی‌توان عددی را مشخص کرد که برای همه نوع چاپ افست و دیجیتال گویا باشد. مثلاً‌ در زمان نگارش این مطلب (پاییز ۱۴۰۳) چاپ تک‌رنگ ۶۰۰ – ۷۰۰ نسخه کتاب به‌شیوه دیجیتال با چاپ همین مقدار کتاب به‌شیوه افست برابر است. این عدد برای کتاب‌های چهاررنگ حدود ۴۰۰ – ۵۰۰ است. در ادامه با توضیح نحوه محاسبه هزینه چاپ افست این مطلب روشن‌تر می‌شود.

نحوه محاسبه هزینه چاپ افست کتاب

برای محاسبه هزینه چاپ افست کتاب باید چند متغیر را در نظر گرفت: ۱. هزینه تهیه زینک؛ ۲. هزینه تهیه کاغذ؛‌ ۳. هزینه تهیه گلاسه برای جلد؛ ۴. اجرت چاپ متن و جلد؛ ۵؛ هزینه سلفون‌کشی جلد؛ ۶. اجرت صحافی و ۷. هزینه‌های جابه‌جایی و حمل‌ونقل. در این مطلب هزینه چاپ برای کتابی با تیراژ ۱۰۰۰ نسخه توضیح داده شده است.

(توجه: این مطلب با در نظر گرفتن ساده‌ترین نوع چاپ نوشته شده است. به‌این‌معنا که کتاب را می‌توان به صورت جلد سخت منتشر کرد؛ می‌توان بخشی از جلد را یووی موضعی کرد یا از امباس استفاده کرد؛ می‌توان از صحافی سیمی استفاده کرد؛‌ می‌توان برای یک یا دو لبه آن از لب‌برگردان استفاده کرد و جزئیات دیگری مانند آن که ذکر همه آنها در این مطلب ممکن نیست و هر کدام مطلبی جداگانه می‌طلبد.)

۱. تهیه زینک؛ نکات و هزینه‌ها

به صفحات فلزی آلومینیومی که نام صحیح آنها پلیت (plate) است،‌ اصطلاحاً زینک می‌گویند. جنس این صفحات دیگر از روی نیست و «زینک» نامی است که از قبل روی این صفحات مانده است. روی این صفحات پوششی قرار دارد که فرایند چاپ از طریق آنها انجام می‌شود. این صفحات در ابعاد مختلفی در بازار موجود است و هر کدام کارکردهای متفاوتی دارند. برای کتاب، عموماً، از زینک‌هایی با ابعاد ۵۰ ‌×‌ ۷۰ استفاده می‌شود. در اصلاح،‌ به این اندازه از زینک دوورقی می‌گویند. برای چاپ همه قطع‌های کتاب می‌توان از این زینک استفاده کرد. قدم اول برای محاسبه هزینه چاپ افست کتاب،‌ محاسبه تعداد زینک مورد نیاز است. باید محاسبه کرد که چند صفحه از کتاب در این ابعاد جا می‌شود و به بیان دیگر، تعداد صفحات کل کتاب را باید بر تعداد صفحاتی که روی یک ورق زینک قابل چاپ است، تقسیم کرد تا تعداد زینک مورد نیاز به دست بیاید.

در کتاب‌های رقعی و وزیری،‌ تعداد صفحاتی که روی یک ورق زینک جا می‌شود،‌ ۸ صفحه است. این عدد برای کتاب رحلی ۴ و برای کتاب‌های جیبی ۱۶ است. همچنین هر ۶ صفحه از کتاب‌های خشتی تا اندازه ۲۲ × ۲۲ را می‌توان روی یک زینک چاپ و ظاهر کرد. مثلاً یک کتاب ۲۰۸ صفحه‌ای رقعی یا وزیری به ۲۶ ورق زینک نیاز دارد. پس از ارسال فایل کتاب به لیتوگرافی،‌ اپراتور یا متصدی آن صفحات کتاب را به ‌ترتیبی که باید در برنامه ایندیزاین می‌چیند و زینک‌‌ها را ظاهر می‌کند. ناشران پرکار و کلاً کسانی که مدام با چاپ افست سروکار دارند،‌ برای بهینه‌تر شدن هزینه‌هاشان زینک را خودشان تهیه می‌کنند و به لیتورگرافی اجرت لیزر آن را پرداخت می‌کنند. چنانچه کسی بخواهد برای این کار اقدام کند،‌ باید دو نکته را در نظر داشته باشد؛ اول این که زینک‌ها تاریخ مصرف دارند و باید پیش از پایان آن مصرفشان کرد و نکته دیگر این که، دستگاه‌های موجود در لیتوگرافی، گاهی با بعض برندهای زینک سازگار نیستند و خوب نمی‌توانند آنها را ظاهر کنند. حتماً برای تهیه زینک به تعداد زیاد باید با لیتوگرافی‌ای که می‌خواهد این زینک‌ها را ظاهر کند، مشورت کرد.

برای متن کتاب ۲۰۸ صفحه‌ای ۲۶ ورق زینک و برای جلد این کتاب ۴ ورق زینک نیاز است. پس تا اینجا به ۳۰ ورق زینک نیاز داریم. این زینک‌ها به‌شرط نگهداری صحیح و شستن پس از چاپ، برای چند نوبت قابل استفاه‌اند. زینک‌هایی که تیراژ چاپ آنها بالاست یا نیاز است که بلندمدت نگهداری و چندین مرتبه استفاده شود، اصطلاحاً، به زینک‌سوزی می‌رود و در آنجا با اندود کردن لایه‌ای مانند صمغ، عمر زینک را افزایش می‌دهند.

این توضیحات برای کتابی است که تک‌رنگ چاپ می‌شود. ممکن است کتابی دورنگ‌،‌ بخشی رنگی یا تمام‌رنگی چاپ شود که با در نظر گرفتن هر کدام از آنها،‌ هزینه‌ها متفاوت خواهد بود. برای کتاب دورنگ، تعداد زینک‌ها دو برابر و برای چهاررنگ چهار برابر خواهد بود.

۲. تهیه کاغذ؛‌ نکات و هزینه‌ها

به هر بسته از تعدادی کاغذ در اندازه‌ و گرماژ مشخص «بند» می‌گویند. این بندها عموماً ۱۰۰ – ۱۲۵ – ۲۵۰ و ۵۰۰ برگی هستند. برای چاپ کتاب، اغلب، از کاغذ تحریر ۷۰ (و گاهی ۸۰)‌ و کاغذهای بالک ۶۰ گرم و اندازه‌های ۶۰ × ۹۰ یا ۷۰ × ۱۰۰ استفاده می‌شود. این کاغذها در بندهای ۵۰۰ تایی عرضه می‌شوند. چنانچه بالاتر ذکر شد،‌ روی هر ورق زینک می‌توان ۸ صفحه کتاب چاپ کرد. با توجه به ابعادی که برای زینک ذکر شد، برای کتاب‌های رقعی و وزیری باید کاغذهای ۶۰ ×‌ ۹۰ یا ۷۰ × ۱۰۰ نصف شوند و روی هر وجه آن ۸ صفحه از کتاب چاپ شود. به هر ۱۶ صفحه از کتاب که رو و پشت یک کاغذ و با استفاده از دو عدد زینک چاپ می‌شود،‌ اصطلاحاً،‌ فرم گفته می‌شود. برای چاپ هر فرم ۱۰۰۰ تایی از کتاب وزیری یا رقعی یک بند کاغذ کفایت می‌کند. باید توجه داشت، که در مراحل چاپ،‌ انتقال و صحافی و برش،‌ حتماً،‌ تعدادی کاغذ باطله می‌شود. برای اینکه بتوانیم هزار نسخه چاپ کنیم،‌ باید دست‌کم به اندازه ۳۰ – ۴۰ سری کاغذ اضافه در نظر بگیریم.

پس با توجه به توضیحاتی که آورده شد و با در نظر گرفتن کتاب ۲۰۸ صفحه‌ای،‌ برای چاپ ۱۰۰۰ نسخه به ۱۳ بند کاغذ نیاز داریم. چنانچه بخواهیم تعدادی هم برای باطله در نظر بگیریم،‌ اگر از قبل کاغذی نداشته باشیم،‌ باید یک بند اضافه‌تر تهیه کنیم که تعداد نهایی کتاب ما از ۱۰۰۰ کمتر نشود. 

۳. تهیه گلاسه جلد؛ هزینه و بایدها و نبایدها

برای جلد کتاب، عموماً، از گلاسه ۱۳۵،‌ ۱۵۰، ۲۵۰ و ۳۰۰ گرم استفاده می‌شود. گلاسه ۱۳۵ و ۱۵۰ برای جلد سخت و گلاسه ۲۵۰ و ۳۰۰ گرم برای جلد نرم استفاده می‌شود. کتاب‌ها بسته به قطع و تعداد صفحات و اندازه عطفشان جلدهایی در اندازه‌های متفاوت دارند. می‌توان گفت که تمامی ابعادی که برای چاپ جلد در نظر است در جدول زیر ذکر شده است:

نام قطع	نوع صحافی	گرماژ گلاسه	اندازه مورد نیاز
وزیری	چسب گرم	۲۵۰ یا ۳۰۰	۳۰ × ۳۸
رقعی	چسب گرم	۲۵۰ یا ۳۰۰	۲۳ × ۳۳
رحلی	چسب گرم	۲۵۰ یا ۳۰۰	۳۰ × ۴۵
خشتی	چسب گرم یا منگنه	۲۵۰ یا ۳۰۰	۲۲ × ۴۴
وزیری	جلد سخت	۱۳۵ یا ۱۵۰	۳۰ × ۴۵
رقعی	جلد سخت	۱۳۵ یا ۱۵۰	۲۵ × ۳۵
رحلی	جلد سخت	۱۳۵ یا ۱۵۰	۳۵ × ۵۰
خشتی تا ۱۰۰ برگ	جلد سخت	۱۳۵ یا ۱۵۰	۳۵ × ۵۰

توجه داشته باشید که برای جلدهایی که لبه‌برگردان دارند (یک‌لبه یا دولبه) باید دو نکته را در نظر داشت؛ اول اینکه با صحاف مشورت کرد و از امکان صحافی مطمئن شد و دوم اینکه ابعاد گلاسه متفاوت با موارد ذکرشده خواهد بود.

نکته دیگر اینکه با توجه به نوع گلاسه‌های، اصطلاحاً، گرم‌پایین که در بازار ایران موجود است و اغلب علاوه بر کیفیت کم،‌ گرماژشان با گرماژ اسمی مرسوم متفاوت است،‌ باید پیش از اقدام برای خرید گلاسه و چاپ با صحاف (و احتمالاً اپراتوری که قرار است جلد را یووی کند) مشورت کرد.

محاسبه هزینه گلاسه مصرفی مقداری از محاسبه هزینه کاغذ پیچیده‌تر است. واحد قیمت‌گذاری گلاسه کیلوگرم است، اما در محاسبه باید به تعداد ورق مد نظر و در نهایت تعداد بند مورد نیاز رسید. چیزی که تحت عنوان گرماژ گلاسه مطرح است، گرماژ یک برگ گلاسه ۱۰۰ سانتی‌متر در ۱۰۰ سانتی‌متر است و طبعاً‌ برای محاسبه گرماژ گلاسه‌ای با ابعاد کمتر (مثلاً ۶۰ × ۹۰ و ۷۰ × ۱۰۰) باید درصدی از آن را در نظر داشت و سپس تعداد برگ مورد نیاز را در گرماژ محاسبه شده ضرب کرد تا وزن مورد نیاز به دست بیاید. در نهایت با ضرب وزن گلاسه در قیمت آن، هزینه گلاسه محاسبه خواهد شد. توجه داشته باشید که تعداد گلاسه موجود در بندهای ۱۳۵ و ۱۵۰ گرمی ۲۵۰ برگ و تعداد گلاسه موجود در بندهای ۲۵۰ و ۳۰۰ گرمی ۱۰۰ یا ۱۲۵ برگ است.

۴. اجرت چاپ متن و چاپ جلد

 

این مطلب به مرور تکمیل می‌شود.