بعضی معتقدند بین پیشگفتار و مقدمه تفاوت‌های ماهوی وجود دارد. پیشگفتار را نوشته‌ای پیرامون نحوه تولید اثر و امور جنبی می‌دانند. مسائلی نظیر تهیه نسخه (برای نسخ خطی)، نحوه آشنایی با موضوع کتاب، چگونگی یافتن اثر (درباره کتب ترجمه)، مدت‌زمانی که بین چاپ‌های مختلف اثر طی شده، تغییراتی که کتاب نسبت به چاپ‌های قبلی داشته و قدردانی از کسانی که از تهیه و نسخه‌پردازی تا چاپ کتاب دستی داشته‌اند.

مقدمه را اما بیشتر مرتبط با موضوع کتاب می‌دانند. طوری‌که گاهی بدون خواندن مقدمه فهم کامل اثر میسر نیست. در مقدمه طرح اولیه کتاب مطرح می‌شود غالباً به سیر تکوین مطالب کتاب پرداخته می‌شود. بعضی نویسندگان تقدیر و تشکر و مطالبی از این دست را در پاراگراف آخر مقدمه می‌آورند و آن را با علامتی از متن مقدمه جدا می‌کنند. هر چه هست، نوشتن پیشگفتار یا مقدمه برای کتاب از اموری است که باید آن را پیش از نشر کتاب جدی گرفت.

نوشتن پیشگفتار یا مقدمه برای کتاب وظیفه نویسنده است؟

گروهی بر آن‌اند که نوشتن پیشگفتار به‌عهده نویسنده نیست. یعنی اساساً تفاوت مقدمه و پیشگفتار را در نویسنده آن می‌دانند. نگاهی به کتاب‌های جدی هر حوزه مؤید نظر فوق نیست. نویسنده هم می‌تواند مقدمه و پیشگفتار اثر را خودش بنویسد. اما گاهی این امر را به شخص دیگری می‌سپارد. معمولاً آن شخص شناخته‌شده‌تر از نویسنده کتاب است. غالباً نوقلمان و کسانی که ابتدای راه تحقیق و قلم‌زدن در هر حوزه‌ای هستند، از استادان خود می‌خواهند که بر کتاب آنان یادداشتی بنویسد که گاه تحت عنوان پیشگفتار یا مقدمه دکتر … یا استاد … پیش از تمام مطالب کتاب درج می‌شود.

اهمیت پیشگفتار یا مقدمه‌ای که دیگری بر کتاب می‌نویسد

اگر استاد برجسته و شناخته‌شده‌ای بپذیرد که برای اثری مقدمه بنویسد، صرف ذکر نام ایشان و صرف نظر از مطلبی که برای کتاب می‌نویسد (که معمولاً آمیخته با مبلغی ستایش از نویسنده اثر هم هست) برای کتاب ارزش افزوده‌ای به همراه خواهد داشت. پس توصیه می‌کنیم پیش از چاپ کتاب، حتماً از استادی بخواهید که برای کتابتان یادداشتی بنویسد.

در پیشگفتار چه بنویسیم؟

محتوای مقدمه کتاب معمولاً ثابت است و معطوف به مطالب مندرج در کتاب. اما پیشگفتار فرصتی است برای نویسنده تا مستقیم خطاب به خواننده احتمالی بنویسد. نباید این فرصت را به‌سادگی از دست داد. پیشگفتار قوی می‌تواند خواننده را به خرید و خواندن کتاب ترغیب کند یا از این کار بازدارد. خریدار کتاب غالباً به متن پشت جلد کتاب و پیشگفتار نظری می‌اندازد و درباره کتاب تصمیم می‌گیرد. باید روشن و شفاف به حوزه مورد بررسی و سؤال‌های بالقوه ذهن مخاطب آن موضوع پرداخت تا به تهیه کتاب ترغیب شود.